Άνοιξε το τριώδιο

Ο κύριος αριστερά, που χαιρετίζει τον κλόουν, δεν ντύθηκε για τις ανάγκες του καρναβαλιού πάπας! Είναι ο πάπας, Βενέδικτος XVI, που στα πλαίσια των καθημερινών επαφών του με το κοινό, συνάντησε στις αρχές του Γενάρη και αντιπροσωπεία των κλόουν που δέχτηκαν την ευλογία του.

Η χειραψία άραγε, μπορεί να εκλειφθεί σαν εκεχειρία της καθόλου εκκλησίας, με εκείνους που συμβολίζει ο κλόουν, τους καρναβαλιστές;

Όλοι γνωρίζουμε ότι ο παγανιστικός χαρακτήρας των αποκριάτικων εκδηλώσεων που ξεκινά με την Τσικνοπέμπτη, έχει ρίζες στην αρχαία Ελλάδα, στη Διονυσιακή λατρεία. Ο Διόνυσος, κατά το δωδεκάθεο, ήταν ο θεός της γονιμότητας και οι αρχαίοι `Ελληνες τον τιμούσαν με μεγάλους εορτασμούς, τα Διονύσια. Κατά τους εορτασμούς αυτούς, στην αρχαία Αθήνα, γινόταν παρέλαση άρματος. Το άρμα ακολουθούσαν χορευτές και τραγουδιστές μεταμφιεσμένοι με προσωπίδες που τραγουδούσαν σατυρικά τραγούδια, ο θίασος “των κωμαστών” που έσερναν τα “εξ αμάξης”, αθυρόστομα πειράγματα.

Στην Σπάρτη,επίσης, κατά την διάρκεια των γιορτών του Διονύσου διασκέδαζαν με τις φάρσες των δεικηλικτών ή δεικηλιστών (μασκαράδων), σε άλλες πόλεις με τους αυτοκαβδάλους (ασουλούπωτους) και τους ιθυφάλλους (φαλλοφόρους), στις πόλεις της Μεγάλης Ελλάδος με τους φλύακες= γελωτοποιούς και τέλος στην Σικυώνα με τους φαλλοφόρους, δηλαδή αυτούς που κρατούσαν τον φαλλό. Οι φαλλοφόροι ήταν στεφανωμένοι με πολλά κλαδιά και λουλούδια και είχαν επικεφαλής ένα παλικάρι μουντζουρωμένο με καπνό, που κρατούσε το φαλλικό σύμβολο. Αντιγράφω απο εδώ.




"Εκείνο που χαρακτηρίζει από την αρχή τη διονυσιακή θρησκεία είναι η έκσταση, το να βγαίνει κανείς εκτός εαυτού, βοηθημένος όχι μόνο με το κρασί, αλλά και από τον παράφορο χορό".(Θυμάστε τους tarantolati απο το προηγούμενο κείμενο, φαντάζομαι). "Για τον λαό ο Διόνυσος, ήταν ο Λύσιος, ο θεός που λύτρωνε τους ανθρώπους από τις έγνοιες και τα βάσανα της καθημερινής ζωής. Σε υστερότερα χρόνια, στην αρχαϊκή όμως πάντα περίοδο, ο Διόνυσος έγινε επίσημα δεκτός στους Δελφούς, όπου περνούσε τους τρεις χειμωνιάτικους μήνες, όσον καιρό δηλαδή ο αδελφός του Απόλλωνας, ο κύριος του δελφικού χώρου, έλειπε στους Υπερβόρειους. Τους μήνες αυτούς αντί για τον παιάνα του Απόλλωνα αντηχούσε στους Δελφούς ο διθύραμβος, το λατρευτικό τραγούδι του Διονύσου".

"Θεός-εισβολέας, ο Διόνυσος, παίρνει θέση δίπλα στη Δήμητρα, στα σεπτά μυστήρια της Ελευσίνας γίνεται το κύριο αντικείμενο της μυστικής λατρείας των Ορφικών και σιγά-σιγά αναπτύσσει πολλαπλές σχέσεις με τις θεές της γης, υποστάσεις της θεάς Γης και θεές γενικότερα της γονιμότητας (Ρέα, Ήρα, Δήμητρα, Αριάδνη, Περσεφόνη)".



Ο δισσότοκος (διπλογεννημένος) Διόνυσος, λοιπόν, εφόσον κατα τη Μυθολογία μετά τη γέννα της Σεμέλης, ο Δίας πατέρας του τον έκρυψε στον.. μηρό του, απο όπου τον έβγαλε όταν μεγάλωσε, για να τον προστατέψει απο τη ζήλεια της Ήρας, λατρευόταν κυρίως στη Βοιωτία. Στον Κιθαιρώνα μαινόντουσαν οι βακχειάζουσες, οι Μαινάδες, οι Σειληνοί και οι Σάτυροι. Όμως η λατρεία και
οι εορτασμοί αυτοί, πέρασαν από πολιτισμό σε πολιτισμό δεχόμενοι επιρροές από διάφορες κουλτούρες.
Η περίοδος των εορτασμών του σημερινού καρναβαλιού(carne levare=αποχή κρέατος), των απόκρεω, όπως γνωρίζουμε, διαρκεί τρεις εβδομάδες. Ξεκινά από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου και τελειώνει την Καθαρά Δευτέρα, πρώτη ημέρα της Σαρακοστής (σαράντα ημέρες νηστείας πριν από το Πάσχα). Τα μασκαρέματα αρχίζουν από την πρώτη εβδομάδα και κορυφώνονται την Κυριακή της Τυρινής και την Καθαρά Δευτέρα.


Κύριο στοιχείο του καρναβαλιού είναι ο χορός. Τα χτυπήματα της γης με τα πόδια έχουν καρποφοριακή σημασία, να αναστηθεί η γής τώρα που ανοίγει ο καιρός. Πολλές από τις κινήσεις των καρναβαλιστών, πιστεύεται ότι ασκούν "μια μαγεία ομοιοπαθητική"(Λουκάτος). Οι παράδοξοι χοροί των μεταμφιεσμένων και τα ποδήματά τους, πρεσβεύει η λαογραφία, πώς παρίσταναν την διέλευση των πνευμάτων της βλάστησης.

Άλλος χορός είναι το παραδοσιακό Γαϊτανάκι. Οι χορευτές χορεύουν και τραγουδούν πιασμένοι απο λωρίδες υφάσματος διαφορετικών χρωμάτων που κρέμονται απο ένα στύλο. Πιθανόν ο κυκλικός αυτός χορός να υποδηλώνει τον κύκλο της ζωής, από την χαρά στην λύπη, από τον χειμώνα στην άνοιξη, από την ζωή στον θάνατο και το αντίθετο.
Γνώρισμα χαρακτηριστικό επίσης, είναι η μεταμφίεση και η μάσκα για τους "Μασκαράδες". Παλιότερα χρησιμοποιούσαν διάφορα ονόματα κατά τόπους για αυτούς. Τους έλεγαν Κουδουνάτους, γιανίτσαρους, μπούλες, κουκούγερους, χούχουτους, καλόγερους, μούσκουρους, κουμουζέλε, καρνάβαλους, προσώπεια κ.ά.
Στοιχείο του καρναβαλιού είναι και οι φωτιές. Ανάβονται στα τρίστρατα σταυροδρόμια το βράδυ της τελευταίας αποκριάς στην Ήπειρο και στην Δυτική Μακεδονία, και έχουν καθαρτήριο, σύμφωνα με την λαογραφία, αλλά και μεταβατικό χαρακτήρα, από τον χειμώνα στην άνοιξη. Πηδούν πάνω απ’ αυτές, νέοι και γέροι, “για το καλό", όπως λένε, αλλά και "για να καούν οι ψύλλοι και κάθε κακό απομεινάρι" του χειμώνα.

Σήμερα στα καρναβάλια και τις γιορτές που γίνονται παντού στην Ελλάδα (Πάτρα, Νάουσα κλπ) ο κόσμος μεταμφιέζεται, διασκεδάζει, τρώει, πίνει χορεύει. Γκέισσες, οδαλίσκες κλόουν με το προσωπείο της "χαρμολύπης", αρλεκίνοι και κολομπίνες, πριγκίπισσες και πρίγκιπες είναι οι κλασσικές επιλογές της Αποκριάς.

Με τον ευρύτερο όρο Αποκριά σήμερα, ονομάζουμε τη χρονική περίοδο τριών εβδομάδων όπως προείπαμε, πριν από τη Μεγάλη Σαρακοστή, όπου αρχίζει η νηστεία και η είσοδός της σηματοδοτείται απο το τριώδιο, που ανοίγει κυριολεκτικά τις σελίδες του.

"Τό ΤΡΙΩΔΙΟ είναι ένα λειτουργικό βιβλίο που περιλαμβάνει ύμνους και βιβλικά αναγνώσματα γιά την κάθε μέρα της περιόδου της Μ. Σαρακοστής, η οποία αρχίζει με την Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου και τελειώνει με τον Εσπερινό του Αγίου και Μεγάλου Σαββάτου"(π.Alexander SCHMEMANN, εδώ.)

Το λειτουργικό αυτό βιβλίο της ορθόδοξης εκκλησίας μας, οφείλει την ονομασία του στο γεγονός ότι στις ιερές ακολουθίες του όρθρου , όχι των Κυριακών αλλά των άλλων ημερών της εβδομάδας , οι κανόνες αντί να έχουν εννέα ωδές , όπως είναι η γνωστή και συνήθης μορφή τους , έχουν τρεις ωδές.
Οι τρεις Κυριακές που κλείνουν την κάθε εβδομάδα του τριωδίου είναι, η Κυριακή του Ασώτου, η Κυριακή της Απόκρεω (μικρή αποκριά) και η Κυριακή της Τυροφάγου (Μεγάλη Αποκριά).
Μέσα στη χαρούσιμη ατμόσφαιρα, έρχονται όμως και τα Ψυχοσάββατα, όπου με τις γεμάτες συμβολισμούς της Ανάστασης και της πίστης για την αθανασία της ψυχής, προσφορές μας, τιμάμε τους νεκρούς.

Σύμφωνα με τη λαική λατρεία φτιάχνουν κόλυβα και συχώρια για τους νεκρούς ενώ η οινοποσία στα αποκριάτικα γλέντια, σύμφωνα με την παράδοση, αρχίζει με τη συγχώρεση των ψυχών τους. Οι νεκροί, που πρέπει να εξευμενισθούν, για να δώσουν καρπό στην γη – σύμφωνα πάντα με τις παραπάνω αρχαίες παγανιστικές αντιλήψεις – και να επιτρέψουν το ξεφάντωμα στους ζωντανούς. Έτσι εξηγούνται κατά μία άποψη οι μεταμφιέσεις, να ξεγελαστεί ο Άδης και να μην αρπάξει τους θνητούς, όπως με την Περσεφόνη, την κόρη της Δήμητρας, να ξεγελαστεί στα σημερινά και ο Χάρος, γιατί

“Τούτ’η γή που την πατούμε
όλοι μέσα θε’να μπούμε
τούτ’η γή με τα χορτάρια
τρώει νιες και παλικάρια.”


Είναι άραγε απλή σύμπτωση το γεγονός ότι την άνοιξη ακριβώς (αρχές Μαρτίου) που γιορτάζεται η αποκριά με τα Ψυχοσσάβατά της, οι αρχαίοι Αθηναίοι γιόρταζαν τα Ανθεστήρια, γιορτή που είχε διπλή όψη. Από την μία δηλαδή, γιορτή των λουλουδιών, του κρασιού και της αχαλίνωτης χαράς και από την άλλη γιορτή των νεκρών και των ψυχών.
“Πίνε, μέθα, Μελάνιππε, μαζί μου: τι νομίζεις;
Στο στρόβιλο του Αχέροντα μπαίνοντας, το μεγάλο
To πέρασμα διαβαίνοντας, πως τ’άσπρο φώς του ήλιου θα ξαναδείς;
....................................
μα έλα, πάψε να σκέφτεσαι το χώμα, είμαστε νέοι, κι άλλοτε πάλι τα’παμε,
άσε να υποφέρει εκείνος που’ν’η ώρα του. Έξω βοριάς φυσάει, ας πιούμε εμείς
γλυκό κρασί που τους καημούς γιατρεύει.’’ Αλκαίος,(μετφρ.Σωτ.Κακίσης)

Παρόμοια γιορτή των ψυχών βέβαια, βρίσκουμε και στους Πέρσες, στους Αιγυπτίους, στους Πρώσους και σε άλλους λαούς.


"Ψυχή μου, ψυχή μου, ανάστα, τι καθεύδεις"; Λέει ο ψαλμωδός στις ακολουθίες χαρμολύπης της Μ.Σαρακοστής και εμείς οι ορθόδοξοι ετοιμαζόμαστε, στραμένοι εσωτερικά, στη συνείδησή μας, για την κάθαρση της μυστικιστικής μας Άνοιξης, για το Πάσχα.

Τελειώνοντας ρίξτε μια ματιά εδώ, στις ειρηνικές σκέψεις του , πρώην Κισάμου και Σελίνου, πολιού μητροπολίτη, Ειρηναίου.

Ύστερον: Αφιερωμένο σε όλους εσάς που διαβάζετε το κείμενο τούτο, εδώ(Έλα ψυχούλα μου -Μαχαιρίτσας,Ενας&ένας).

Υστερώτερον: Κατ’ απαίτηση του φιλόμουσου και τακτικού ακροατηρίου, αφιερώνω εξαιρετικά, μια καντάδα, ένα ορχηστικό δημοτικό, ένα νησιώτικο και τέλος ένα ξεσάλωμα υπερνότιο!