Καλές απόκριες, καλή Σαρακοστή

Διασκεδάσεις κατά το έθιμο, τέλος, με την αυριανή Κυριακή της Τυρινής και τα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας. Με τον εσπερινό της συγνώμης αύριο το απόγευμα, ξεκινά η εσωτερική διαδικασία της προσέγγισης του πνευματικού μας εαυτού. Με το κάψιμο του καρνάβαλου στα περισσότερα μέρη της Ελλάδος, επικυρώνεται
πανηγυρικά, η κατάπαυση του γλεντιού οικειοθελώς και συμβολικά με τη φωτιά, επέρχεται η κάθαρση.

Πέρυσι είχα ασχοληθεί λίγο περισσότερο με το θέμα και αντιγράφω από το σχετικό κείμενο :

Όλοι γνωρίζουμε ότι ο παγανιστικός χαρακτήρας των αποκριάτικων εκδηλώσεων που ξεκινά με την Τσικνοπέμπτη, έχει ρίζες στην αρχαία Ελλάδα, στη Διονυσιακή λατρεία. Ο Διόνυσος, κατά το δωδεκάθεο, ήταν ο θεός της γονιμότητας και οι αρχαίοι `Ελληνες τον τιμούσαν με μεγάλους εορτασμούς, τα Διονύσια. Κατά τους εορτασμούς αυτούς, στην αρχαία Αθήνα, γινόταν παρέλαση άρματος. Το άρμα ακολουθούσαν χορευτές και τραγουδιστές μεταμφιεσμένοι με προσωπίδες που τραγουδούσαν σατυρικά τραγούδια, ο θίασος “των κωμαστών” που έσερναν τα “εξ αμάξης”, αθυρόστομα πειράγματα.

Στην Σπάρτη,επίσης, κατά την διάρκεια των γιορτών του Διονύσου διασκέδαζαν με τις φάρσες των δεικηλικτών ή δεικηλιστών (μασκαράδων), σε άλλες πόλεις με τους αυτοκαβδάλους (ασουλούπωτους) και τους ιθυφάλλους (φαλλοφόρους), στις πόλεις της Μεγάλης Ελλάδος με τους φλύακες= γελωτοποιούς και τέλος στην Σικυώνα με τους φαλλοφόρους, δηλαδή αυτούς που κρατούσαν τον φαλλό. Οι φαλλοφόροι ήταν στεφανωμένοι με πολλά κλαδιά και λουλούδια και είχαν επικεφαλής ένα παλικάρι μουντζουρωμένο με καπνό, που κρατούσε το φαλλικό σύμβολο.

Εκείνο που χαρακτηρίζει από την αρχή τη διονυσιακή θρησκεία είναι η έκσταση, το να βγαίνει κανείς εκτός εαυτού, βοηθημένος όχι μόνο με το κρασί, αλλά και από τον παράφορο χορό".

"Για τον λαό ο Διόνυσος, ήταν ο Λύσιος, ο θεός που λύτρωνε τους ανθρώπους από τις έγνοιες και τα βάσανα της καθημερινής ζωής. Σε υστερότερα χρόνια, στην αρχαϊκή όμως πάντα περίοδο, ο Διόνυσος έγινε επίσημα δεκτός στους Δελφούς, όπου περνούσε τους τρεις χειμωνιάτικους μήνες, όσον καιρό δηλαδή ο αδελφός του Απόλλωνας, ο κύριος του δελφικού χώρου, έλειπε στους Υπερβόρειους. Τους μήνες αυτούς αντί για τον παιάνα του Απόλλωνα αντηχούσε στους Δελφούς ο διθύραμβος, το λατρευτικό τραγούδι του Διονύσου".
"Θεός-εισβολέας, ο Διόνυσος, παίρνει θέση δίπλα στη Δήμητρα, στα σεπτά μυστήρια της Ελευσίνας γίνεται το κύριο αντικείμενο της μυστικής λατρείας των Ορφικών και σιγά-σιγά αναπτύσσει πολλαπλές σχέσεις με τις θεές της γης, υποστάσεις της θεάς Γης και θεές γενικότερα της γονιμότητας (Ρέα, Ήρα, Δήμητρα, Αριάδνη, Περσεφόνη)".



Ο δισσότοκος (διπλογεννημένος) Διόνυσος, λοιπόν, εφόσον κατα τη Μυθολογία μετά τη γέννα της Σεμέλης, ο Δίας πατέρας του τον έκρυψε στον.. μηρό του, απο όπου τον έβγαλε όταν μεγάλωσε, για να τον προστατέψει απο τη ζήλεια της Ήρας, λατρευόταν κυρίως στη Βοιωτία. Στον Κιθαιρώνα μαινόντουσαν οι βακχειάζουσες, οι Μαινάδες, οι Σειληνοί και οι Σάτυροι. Όμως η λατρεία και
οι εορτασμοί αυτοί, πέρασαν από πολιτισμό σε πολιτισμό δεχόμενοι επιρροές από διάφορες κουλτούρες.
Η περίοδος των εορτασμών του σημερινού καρναβαλιού(carne levare=αποχή κρέατος), των απόκρεω, όπως γνωρίζουμε, διαρκεί τρεις εβδομάδες. Ξεκινά από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου και τελειώνει την Καθαρά Δευτέρα, πρώτη ημέρα της Σαρακοστής (σαράντα ημέρες νηστείας πριν από το Πάσχα). Τα μασκαρέματα αρχίζουν από την πρώτη εβδομάδα και κορυφώνονται την Κυριακή της Τυρινής και την Καθαρά Δευτέρα.
Κύριο στοιχείο του καρναβαλιού είναι ο χορός. Τα χτυπήματα της γης με τα πόδια έχουν καρποφοριακή σημασία, να αναστηθεί η γής τώρα που ανοίγει ο καιρός. Πολλές από τις κινήσεις των καρναβαλιστών, πιστεύεται ότι ασκούν "μια μαγεία ομοιοπαθητική"(Λουκάτος). (Ας θυμηθούμε και τους tarantolati απο προηγούμενο κείμενο, ). Οι παράδοξοι χοροί των μεταμφιεσμένων και τα ποδήματά τους, πρεσβεύει η λαογραφία, πώς παρίσταναν την διέλευση των πνευμάτων της βλάστησης.

Άλλος χορός είναι το παραδοσιακό Γαϊτανάκι. Οι χορευτές χορεύουν και τραγουδούν πιασμένοι απο λωρίδες υφάσματος διαφορετικών χρωμάτων που κρέμονται απο ένα στύλο. Πιθανόν ο κυκλικός αυτός χορός να υποδηλώνει τον κύκλο της ζωής, από την χαρά στην λύπη, από τον χειμώνα στην άνοιξη, από την ζωή στον θάνατο και το αντίθετο.


Γνώρισμα χαρακτηριστικό επίσης, είναι η μεταμφίεση και η μάσκα για τους "Μασκαράδες". Παλιότερα χρησιμοποιούσαν διάφορα ονόματα κατά τόπους για αυτούς. Τους έλεγαν Κουδουνάτους, γιανίτσαρους, μπούλες, κουκούγερους, χούχουτους, καλόγερους, μούσκουρους, κουμουζέλε, καρνάβαλους, προσώπεια κ.ά.
Στοιχείο του καρναβαλιού είναι και οι φωτιές. Ανάβονται στα τρίστρατα σταυροδρόμια το βράδυ της τελευταίας αποκριάς στην Ήπειρο και στην Δυτική Μακεδονία, και έχουν καθαρτήριο, σύμφωνα με την λαογραφία, αλλά και μεταβατικό χαρακτήρα, από τον χειμώνα στην άνοιξη. Πηδούν πάνω απ’ αυτές, νέοι και γέροι, “για το καλό", όπως λένε, αλλά και "για να καούν οι ψύλλοι και κάθε κακό απομεινάρι" του χειμώνα.

Σήμερα στα καρναβάλια και τις γιορτές που γίνονται παντού στην Ελλάδα (Πάτρα, Ζάκυνθο, Νάουσα, Ξάνθη κλπ), ο κόσμος μεταμφιέζεται, διασκεδάζει, τρώει, πίνει χορεύει. Απομακρύνει έννοιες, καϋμούς, φόβους και αναζητά την ελπίδα, της αναγέννησης, της εξαφάνισης της φθοράς και του θανάτου.

Ακούμε ένα πανηγυρικό , Καλαματιανό και το ..επετειακό "πέθανε ο Κρέας"!. Δώρο κάτι πιο παραδοσιακά αποκριάτικο, με τη Δ.Σαμίου και το κλασσικό Ηπειρώτικο "πως το τρίβουν το πιπέρι"!.